Þorsteinn Mar Gunnlaugsson

Kotið

Ég horfi á fóstra minn, séra Gunnar. Hann er undrandi á svip og kveðst hissa á bón minni. Ég brosi og segi:

- Ég lofaði Láru að fara. Hún tók af mér loforð á dánarbeði sínu. Ekki get ég svikist undan, þó mér sé það óljúft.

- Já, en Grímur. Hvernig dettur þér í hug að fara? Hann vill ekkert með okkur hafa og ef hann er látinn, guði sé lof, þótt fyrr hefði verið.

Ég horfi á prestinn, hann er ekki vanur að tala í þessum tón. Hann forðast að horfa framan í mig.

- Einar er eins langt frá því að vera maður og svín er frá hesti. Hann er einfaldlega ómenni sem var og er, sé hann enn á lífi, lýti á sveitinni.

Mér hafa verið sagðar margar sögur af Einari. Sem barni var mér hótað, ef ég hagaði mér ekki vel og hlýddi myndi hann koma og heimta mig í kotið sitt. Það veit svo sem enginn mikið um hann. Engar sögur hef ég heyrt um foreldra hans eða systkini, hann virðist hvorki eiga bróður né son og því er enginn endir á hans striti. Það er sagt, fyrir löngu hefði hann fellt hug til ungrar konu að nafni Anna en hún ekki endurgoldið ást hans. Eitt kvöld á hann að hafa séð til hennar þar sem hún átti fund við annan mann. Í bræði drap hann þau bæði, drekkti þeim í vatninu og faldi líkin svo vel að þau komu aldrei í leitirnar. Einar þykir skapstyggur og fáskiptinn, er almennt talið að hann eigi samneyti við alls kyns óverur og huldufólk. Jafnvel hann sé hamrammur, sögur hafa verið sagðar af honum þar sem hann flýgur um á haustin í hrafnslíki. Sumir segja hann geti tekið á sig mynd svarts, illvígs hrúts og sjáist oft uppi á fjöllum í föruneyti kinda. Flestir samsveitungar hans óttast Einar og vilja ekkert samneyti við hann hafa. Ég á mynd af Jesú sem ég fékk frá séra Gunnari. Hann stendur upp á fjalli einu með útsýni til allra átta. Við hlið hans er Satan og freistar hans. Djöfullinn snýr baki í myndina og aðeins sést lítill hluti andlits hans, en í huga mér er það ávallt Einar sem stendur þar við hlið Jesú. Er ég sit í messu á sunnudögum og hlýði á prest ræða um áhrif kölska skýtur þessari mynd ávallt upp í huga mér.

Lára kom hingað á prestsetrið í vetur, en lifði ekki til að sjá sumarið koma. Ég þurfti lengi að sitja með henni þar sem hún fékk að liggja inni í skrifstofu prests og ég las undir prófin mín. Hún fór með margar rímur og kunni aragrúa af sögum. Langar voru stundirnar þar sem ég sat og hlýddi á hana, trassaði lexíur mínar en lærði samt sem áður, þó lærdómurinn væri af öðrum toga en prófað var úr. Hún virtist sjálf njóta þessara stunda, því af og til sá ég hana þerra augun, ég spurði hana hví hún gréti eitt sinn en hún sagði að þetta væru gleðitár. Áður en hún lést tók hún af mér hátíðlegt loforð um ég myndi fara er voraði upp á heiði og líta eftir Einari. Hún var sú eina í sveitinni er nokkuð samband hafði við hann, enginn veit eða skilur af hverju. Hún brosti bara undarlega þegar ég spurði hana að því, sagði aðeins henni liði betur hinum megin ef hún vissi að Einar lægi í vígðri jörð ef hann væri látinn.

Fóstri minn gefur mér leyfi til fararinnar en kveðst ekki vera henni samþykkur, þar sem Einar sé best geymdur einn einhvers staðar þar sem hann verður ekki til ama. Ég þakka honum fyrir og geng út úr skrifstofunni. Inni í eldhúsi er fóstra mín. Ég segi henni frá ráðagerðum mínum, svipur hennar verður þungur og hún biður mig um að fara ekki.

-Einar er ekkert lamb að leika sér við, Grímur minn. Hann er skelfilegur og ég hef fyrir satt, að hann sé rammgöldróttur. Þú átt ekkert til hans að sækja.

Eftir að hafa fengið nesti hjá fóstru minni legg ég á hestinn minn og held af stað. Fósturforeldrar mínir standa í hlaði og er ég lít við finnst mér kynlegur svipur þeirra, sem sorg hvíli yfir þeim. Það er þungt yfir og slóðinn blautur. Þegar ég er kominn upp á Vatnsskarð gerir hundslappadrífu. Skyggni versnar um helming og mér sýnist í illt eitt stefna. Sem betur fer fylgir ekki nema gola, eftir því sem líður á daginn breytist ofankoman í slyddu og því næst rigningu. Jálkurinn er hundblautur sem og ég. Loks sé ég inn á heiðina.

Fyrir ofan prestsetrið er heiðarflæmi sem í vestri afmarkast af Mýrdal og Hvammsgljúfrum, að austanverðu af Kerlingardal, þar sem jökulhlaup hafa sorfið í móberg og lokast hann í suður, er algerlega ófær í þá áttina. Inn á milli þeirra er lítið vatn sem heitir Heiðarvatn og ekki er óvitlaust að ætla að þar sé kulnuð eldstöð undir, en vatnið situr í skál milli snarbrattra tinda. Úr því rennur Vatnsáin. Á sumrin er hún fagurblá, sjóbirtingur og lax finna sér verustaði undir steinum og strengjum. Allt um kring rísa brattar en grasi vaxnar hlíðar að tindum sem virðast teygja sig upp í himnafestinguna og ljá umhverfinu dulúðlegan blæ og göldróttan. Áin er álíka álögum bundin. Á heiðinni er þó nokkur byggð, einkum í kringum vatnið, á sumrin safnast oft talsvert af fólki þar, jafnt við störf og leik. Flest standa kotin við Vatnsskarð, svæðið er andstæðum hlaðið, í senn grænar lendur og fýsileg beitarlönd, hins vegar sandauðnir, lífshættuleg jökulá og svartir hamrar. Fyrir utan fisk úr vatninu halda bændur kindur, í hömrunum hafa þeir að auki fugl og á vorin er sigið eftir eggjum. Þegar Katla byrjaði að gjósa fyrr í vetur fluttu íbúarnir á brott og flúðu margir hverjir niður í Mýrdal, - að einum undanskildum: Einari í Vatnskoti, þangað sem förinni er heitið.

Bærinn stendur austast á heiðarflákanum og nyrst í Kerlingardal, því einangrað og oft ófært þangað á veturna og langt fram eftir sumri. Húsakynnin eru ekki beysin, smágerður burstabær sem kominn er til ára sinna ásamt útihúsum, en löndin í kring eru góð og stutt í beitarhaga. Þó ekki sé nema um tveggja tíma reið til næstu bæja er slóðinn þar á milli yfirleitt illa troðinn og erfitt er að koma auga á hann. Núna liggur bleksvört og blaut aska yfir öllu, ég verð að treysta á minnið og fótvissu klársins míns. Allt er hljótt, hingað hafa engir fuglar komið í vor. Veturinn var líka óvenju harður, miklar frosthörkur og enn má sjá snjóskafla í gljúfrum og skorum fjallanna.

Norðarlega á heiðinni standa tveir bæir, hvor um sig taldir til stórbýla. Hinn vestari heitir Stóra-Heiði en sá austari Litla-Heiði. Þar eru bændur vanir að þinga á vorin og skipuleggja aðgang í vatnið, en því ráða mestu húsbændur þessarra tveggja býla. Íbúar þeirra flúðu ofan af heiðinni, líkt og aðrir, er Katla tók að spúa upp eldi og eimyrju, en er voraði fluttu þeir aftur tilbaka. Ég staldra við á Litlu-Heiði. Þar er tekið vel á móti mér, hellt upp á og sykraðar lummur bornar fram. Ég er spurður út í ástæðu farar minnar og segi ég frá sannleikanum samkvæmt. Bóndi fussar, tekur í nefið og kveðst ekki skilja mig, Einar sé háskagripur sem best sé að forðast öll samskipti við.

- Sé hann dauður, þá er það guðslukka og oft hefur fé farið betra, segi ég nú bara. Lengi hefur þessi sauðriðill og morðingi fengið að leika lausum hala þarna í Huldudal, eins og við gárungarnir köllum Kerlingardalinn. Sýslumaður hefði átt að vera búinn að taka Einar höndum fyrir löngu.

Hann hallar sem fram á borðið og hvíslar:

- Veistu, ég sá hann hérna uppi á hæðinni þegar við flúðum gosið. Hann var í hrútslíki og jarmaði digurbarkalega, sem hann væri að hlægja að okkur.

Síðan réttir hann úr sér, ber með krepptum hnefa í borðið og bætir við.

- Fuss, ég væri feginn ef karlhróið væri dauður. Ég hef ekki gleymt því þegar hann eitt haustið lagði net yfir ána þvera. Við fórum nokkrir á fund hans og hann skellihló að okkur, sagði að sér kæmi ekkert við hvort við fengum fisk eða ekki. Nú, við fórum eina nóttina og hirtum netin úr ánni. Það haust var fiskurinn úr vatninu og ánni óætur, ég veðja hægra auganu að fautinn atarna hafi átt þar hlut að máli. Nei, Grímur minn, vertu ekkert að fara þarna inn eftir, sé hann dauður þá er hann dauður og best geymdur þannig. Sé hann enn lifandi...

Hann lætur orðin liggja í loftinu um stund. Við ræðum saman uns mér er ekki lengur til setunnar boðið. Enn á ég eftir talsverða leið, í eðlilegu færi er um tveggja tíma reið að Vatnskoti frá Litlu-Heiði en ég reikna með að vera lengur á leiðinni sökum þess hve slóðin er þung og veður blautt. Ég kveð bónda og legg af stað. Að þremur tímum liðnum kem ég að görðum Vatnskots. Þar sem ég stend uppi á ás einum sé ég heim að kotinu. Húsin eru enn að mestu undir ösku og úr gluggum skín myrkur. Það fer um mig. Er hann lífs eða liðinn? Það rýkur ekki úr strompnum, hvergi er nokkra hreyfingu að sjá. Goluna hefur lægt, allt er kyrrt. Ég held rólega niður að bænum og stíg af baki þegar ég er kominn heim að dyrum. Ég banka, en fæ ekkert svar. Ég geng að baðstofuglugganum og guða. Skyndilega ýfir hvass vindur hár mitt og ég heyri hvíslað:

Ná í skaltu náinn mann,

niður í holu verður hann,

fyrr en bregður birtu degi,

- birtu á sjötta degi,

svo sækendur ei deyi.

Ég kippist við og lít aftur fyrir mig. Þar er enginn, ég er einn. Ég finn hvernig hjartað tekur að slá hraðar. Jafn snögglega og hvessti gengur vindur niður. Ég fer aftur fram fyrir og tek í dyrnar. Þær eru læstar, en ég brýt mér leið inn. Á móti mér tekur hræðilegur fnykur, súr rotnunarstækja sem minnir einna helst á sýrutunnur fóstru minnar að vori. Ég bregð hálsklúti fyrir vit mín og held inn þröngan og dimman gang. Eitthvað undarlegt innra með mér bærist. Ég veit ekki hvað það er, en mér líður sem ég viti hvar ég geti fundið Einar. Eitthvað kallar á mig. Ég hristi höfuðið og tel mér trú um að Lára hljóti að hafa sagt mér sögu einhvern tímann frá kotinu, þess vegna kannast ég við mig. Dyrnar inn í baðstofu standa opnar í hálfa gátt, ég rek höfuðið inn fyrir. Einar liggur í fleti sínu. Hendur hans liggja meðfram síðum, annar fótur hans snýr upp í rót, hinn liggur ofan á fjalamót. Húð hans er skorpin og gráleit, húðin um augun farin að rotna en ráð þeirra stingandi og kalt. Þau stara grimmilega upp á við. Í barnaskap mínum ýti ég við líkinu, um leið lætur það frá sér undarlega stunu. Ég hrópa upp fyrir mig. Allar sögurnar af honum koma upp í hugann og ég þýt út. Stekk á bak og hvet klárinn til að hverfa á braut. Ég lít hvorki til hægri né vinstri og þori ekki fyrir mitt litla líf að líta aftur. Af og til finnst mér eins og ég heyri hófatök að baki mér.

Ég næ heim rétt eftir miðnætti, hafði þá riðið í myrkri, ég treysti á ratvísi og skyggni míns fjórfætta ferðafélaga síðasta spölinn. Ég held rakleiðis til fóstra míns og vek hann. Eftir að mér hefur verið fært kaffi og styrkjandi með því tjái ég honum hvers kyns er. Þó honum þyki ekki vænt um að vera rifinn á fætur seint um nótt hlær hann og hendir glensi að kveifarskap mín. Ég hunskast skömmustulegur inn til mín og bölva mér fyrir að vera svo blauður. Þar hendi ég mér í bælið og er fyrr en varir sofnaður. Svefn minn er þó með engu móti friðsæll eða sú hvíld sem til er ætlast. Mér finnst sem Einar hafi fylgt mér og sitji við skrifpúlt mitt með lymskufullt glott á vör.

Þegar ég vakna er veður með skaplegra móti, hvasst en þurrt. Ég er fljótlega kallaður inn á skrifstofu séra Gunnars. Hann hafði farið á fætur árla morguns og skipulagt aðra ferð upp að Vatnskoti, það þarf að sækja líkið og finna því stað í kirkjugarði. Mér er ætlað að fara við þriðja mann með líkkistu og sækja líkið. Ég reyni að malda í móinn en til einskis. Upp úr hádegi erum við ferðbúnir og ríðum af stað með vindinn í bakið. Föruneytið samanstendur af Hannesi Jónssyni, vinnumanni Gunnars, skyggn og næmur á hið hulda, góður maður og traustur, klæddur í gráleitan ferðakufl; Karli Sigurðssyni, djákna, mjög guðhræddum manni sem er almennt vel liðinn, ljóst hár hans er tekið að þynnast á kollinum; Vésteini Vésteinssyni, trésmiði og römmum að afli, eru fáir jafnokar hans að styrk hér í sveitinni, hann er jafnlyndur og skapgóður, honum er ætlað að loka kotinu; ásamt mér, sem enn engar sögur fara af þær að ég þekki. Við Hannes ríðum en hinir sitja á vagni og á honum stendur nýleg kista.

Eftir því sem nær dregur kotinu fer Hannes að ókyrrast. Hann lítur flóttalega til beggja hliða og horfir títt til fjalla. Mér er ekki um sel, þar sem að ég hef ekki þekkt Hannes af öðru en góðu. Þegar við eigum skammt eftir að görðum er hann orðinn mjög hvumpinn og ég spyr hann hvað valdi.

- Ég veit það ekki, en mér finnst eins og við séum ekki velkomnir. Ég heyri sífellt einhvern hlaupa fyrir aftan okkur. Ég er viss um að Einar fylgist með okkur. Ég heyri í honum, ég finn fyrir honum.

Við hinir lítum hver á annan. Augnaráð Hannesar er villt og mér sýnist hann vera ákaflega skelfdur. Ég hef séð hann tvisvar fara með Faðir vorið í laumi og satt best að segja er mér sjálfum ekki um sel. Getur verið að Einar sé genginn aftur? Að hann elti okkur eins og illskeyttur rakki, bíði færis að gera út um okkur? Ég lít á þá Véstein og Karl, ég þykist geta ráðið það úr svip þeirra að þeim er jafn brugðið og mér.

- Ekki dugir að sá gamli liggi þarna og rotni í kotinu. Hann skal ekki fá að ganga aftur og valda skelfingu hér um sveitir, segir Karl. Eftir stutta stund höldum við áfram, en Hannes er viðþolslaus. Þegar við höfum náð að görðum segir hann:

- Ég fer ekki lengra, ég get það e...

Skyndilega þagnar hann. Hann verður náfölur og lítur við.

- Guð minn, hvíslar hann.

Mér finnst hjartað síga niður í maga, ég sé það á honum að eitthvað er þarna úti, þó að ég komi ekki auga á það. Hannes snýr sér aftur að okkur og segir við Karl:

- Farið með Faðir vorið og signið ykkur áður en þið gangið inn í bæinn. Annars er útséð um ykkur!

Við svörum þessu engu, þegjum og forðumst að horfa hver á annan. Í þrúgandi þögn er haldið áfram en Hannes bíður þar sem hann er. Hann tvístígur og horfir á eftir okkur en lítur síðan snögglega aftur fyrir sig. Skyndilega beygir hann sig, sem eitthvað flygi að honum en ég kem ekki auga á neitt.

Bærinn stendur niður á túnflekanum milli ána tveggja. Fyrir austan hamast jökuláin, mórauð og þáamikil. Við gerum eins og Hannes bað okkur, Karl leiðir okkur í bæn og við snertum enni, brjóst og axlir, allt eftir kúnstarinnar reglum. Við göngum inn, Vésteinn þarf að ganga hokinn, fnykurinn hefur aukist að mér finnst og þarf Karl að snúa aftur út til að kasta upp. Við Vésteinn finnum Einar þar sem ég skildi við hann síðast, í fleti sínu. Hendur liggja meðfram síðum, annar fótur hans snýr upp í rót, hinn liggur ofan á fjalamót. Saman berum við hann út en það gengur erfiðlega sökum þess hve stirðnað líkið er. En að lokum komum við því ofan í kistu og neglir Vésteinn lokið fast á. Á meðan fer Karl með stutta bæn, hann heldur á þvældri biblíu í hægri hönd.

Ljósaskiptin líða hjá án þess við tökum eftir þeim, þungt er yfir og hráslagalegt. Hann hefur snúið sér og blæs að norðvestan, allhvass og kaldur, nær inn að beini svo mér finnst sem hægi á hugsun minni er fyrsta hviðan stendur í fangið. Við lyftum kistunni samtaka á vagninn og aðstoðum Véstein að negla aftur hurðina á bænum. Þegar því er lokið leggjum við aftur af stað, við höfum fram til þessa unnið verk okkar í hljóði en þegar Einar er kominn í kistuna er sem þungu fargi af okkur létt. Við höldum upp á leitið og sjáum hvar Hannes stendur við garðinn. Við veifum til hans. Þegar nær dregur tökum við eftir að hann er mjög órólegur, stikar fram og aftur, nagar neglurnar og hár hans er úfið. Hann lítur óttasleginn á kistuna og segir:

- Nú ríðum við sem harðast heim og komum kistunni fyrir í kirkju. Gerðuð þið eins og ég bað ykkur um, spyr hann. Við jánkum. Hann sest á bak og við höldum áfram en þegar bærinn er við það að hverfa sný ég mér við og lít aftur.

Mér sýnist ég sjá hreyfingu við útihúsin. Ég stoppa klárinn og rýni. Varla getur þetta verið kind? Við höfum hvergi séð til þeirra á ferð okkar og varla var þetta fugl. Hvað getur þetta hafa verið? Ég stari um stund en það er of dimmt til að ég fái séð vel niður að bænum. Kannski þetta hafi verið sjóntruflanir eða einhvers konar tálsýnir.

Ég sný mér aftur að samferðamönnum mínum, þeir eru komnir talsvert á undan mér og þarf ég að hleypa hestinum til að ná þeim. Hannes ríður á undan og muldrar í sífellu eitthvað við sjálfan sig. Vésteinn og Karl líta áhyggjufullir á mig, ég greini það í svip þeirra að þeim líður ekki jafn vel eftir að Hannes bættist á ný í hópinn. Ég þrái að vera kominn aftur heim á prestssetrið, upp í rúm í stað þess að vera hér upp á miðri heiði, með norðvestan hvassviðrið beint í fangið með tilheyrandi öskufjúki. Til að bæta gráu ofan á svart virðist Hannes ekki með sjálfum sér. Hann snýr sér við, andlit hans er afmyndað. Í senn glottir hann illilega og starir á okkur, í augum hans brjálæði:

- Djöfull eruð þið að gera, hvergi skal ég úr kotinu!

Síðan skellur á okkur svo sterk vindhviða að kistuna tekur af vagninum og skellur í jörðinni. Hún gengur til við höggið. Þegar hviðan er liðin hjá stígur Vésteinn niður af vagninum og ég af baki. Karl fer hins vegar til Hannesar, sem féll af hestinum og heldur um höfuð sér. Ég geng fram fyrir kistuna og tek eftir að lokið hefur losnað af henni. Vésteinn starir orðlaus ofan í hana. Hún er tóm!

Við Vésteinn lítum hvor á annan.

- Hvað er eiginlega að gerast, spyr ég.

Vésteinn svarar engu, lyftir kistunni aftur á vagninn og sest aftur upp. Síðan snýr hann sér að mér og segir hægt:

- Alveg er ég viss um karlfjandinn er aftur kominn heim í kot. Hann ætlar að verða okkur erfiður ljár í þúfu, skrattinn atarna. Komdu, Grímur, við snúum aftur í Vatnskot.

- Hvað með þá Hannes og Karl?

Vésteinn lítur til þeirra. Karl heldur niðri Hannesi sem berst um af öllu afli. Ég stekk yfir til þeirra.

- Hann er inni í mér, ég finn það, hann er inni í mér, æpir Hannes. Karl lítur á mig ráðþrota. Vésteinn kemur nú aðvífandi og hrindir Karli ofan af Hannesi. Svo tekur hann báðum höndum um hálsmál Hannesar og hrópar til hans:

- Hafðu stjórn á sjálfum þér!

Innan tíðar er Hannes orðinn rólegri en þverneitar að fara aftur inn að kotinu.

- Hann er genginn aftur og er öflugri en nokkru sinni fyrr.

Vésteinn bandar Hannesi frá sér og skipar Karli að taka reiðhestana, þeir skuli ríða heim að Litlu-Heiði og bíða okkar þar. Síðan setjumst við Vésteinn á vagninn og leggjum aftur af stað niður að kotinu, þar sem það liggur á bökkum ánna tveggja. Ég lít ósjálfrátt í kringum mig og athuga hvort ég komi nokkurs staðar auga á hrút eða hrafn. Hvergi er nokkuð kvikt að sjá. Vindurinn syngur og ýfir upp ösku sem fýkur lágfleyg yfir jörðinni, bit hans er kalt og nær inn að beini. Þrátt fyrir að vera komið fram í júní eru ummerki vetrarins ekki með öllu horfin og enn kalt í veðri. Að klukkustund liðinni sjáum við niður ásinn að kotinu. Dráttarklárinn lætur ófriðlega og þrjóskast við að halda niður leitið. Eftir örlítið hark nær Vésteinn loks að róa hann. Við höldum áfram í kæfandi myrkri.

Skyndilega er jarmað undarlega digrum rómi. Við horfum fram fyrir okkur og ég tek eftir stórum, ferhyrndum hrút. Hann starir undalega á okkur, ég hnippi í Véstein. Hann segir ekki neitt, heldur lætur smella í svipu fyrir ofan hestinn. Ég lít á Véstein, svipur hans er harður og einbeittur. Hrúturinn stígur úr slóðanum og við höldum hjá. Við sjáum heim að bænum núna. Gluggarnir eru eyðilegir, svartir og tómir, af þeim virðist stafa eitthvað illt. Við stígum af vagninum og Vésteinn tekur fram verkfæri sín. Hann sprengir frá spýturnar sem hann hafði neglt fyrir fyrr í kvöld. Í hljóði förum við með Faðir vorið, signum okkur og göngum inn fyrir. Á móti okkur tók enn sami sterki óþefurinn, nályktin var orðin svo yfirgnæfandi að mér vöknar um augu. Við göngum rösklega til verks og finnum Einar sem fyrr í fleti sínu. Hendur liggja meðfram síðum, annar fótur hans snýr upp í rót, hinn liggur ofan á fjalamót. Ég lít á Véstein og ég sé óttablik í augum hans. Hann tekur á sig rögg og þrífur í líkið, bendir mér á að gera slíkt hið sama. Enn berum við það út í kistu og Vésteinn neglir lokið á, setur tvöfalt fleiri nagla í þetta skipti. Þegar við erum búnir að ganga frá kistunni sný ég mér að Vésteini og segi:

- Hvað...

- Suss, segir hann höstugur, - hér er eitthvað á sveimi sem erfitt er að koma auga á. Ég veit að þú finnur það jafnvel og ég. Eitthvað óguðlegt. Látum vera að raska hér fleiru en nauðsyn krefur.

Ég kinka kolli og stíg upp á vagninn. Vésteinn fylgir á eftir. Vindurinn stendur okkur nú í fangið og er sem fyrr, að norðvestan. Þegar við nálgumst leitið sé ég hvar hrúturinn stendur og fylgist með okkur. Ég tek andköf og mér líður sem ískaldur rýtingur sé dreginn um háls mér. Það er ekki lengur jafn dimmt, þar sem röðullinn rís bakvið fjöllin, langt í burtu. Þegar við eigum eftir um hálftíma leið að Litlu-Heiði bendir Vésteinn til suðurs.

- Taktu eftir skýinu þarna, segir hann og bendir á ský eitt suðaustan við okkur. Það er talsvert lægra á himni en önnur, auk þess mun dekkra og það hellirignir úr því.

- Hvað með það, spyr ég.

- Þetta er hornriða.

Ég horfi drykklanga stund aftur fyrir okkur og sé að þetta er rétt. Skýið siglir á móti vindi og stefnir á okkur. Ég er fljótur að finna út að innan nokkurra mínútna muni það ná okkur og ausa yfir okkur regni. Vésteinn hvetur jálkinn áfram. Ég sé hvernig regnveggurinn færist nær. Á vagninum byrjar kistan að nötra og hristast. Við hrökkvum við. Í sömu mund skellur regnið á okkur og kistan tekur að ólmast á vagninum, sem einhver lifandi væri inn í henni.

- Hverslags skelmisskapur er þetta eiginlega, hrópa ég.

Vésteinn segir ekki neitt, tekur í taumana og sprettir úr spori. Hann ekur eins hratt og hann má.

- Sama hvað gerist, Grímur, ekki líta aftur fyrir þig. Sama hvað gerist, segi ég, segir Vésteinn skipandi röddu. Ég lýk aftur augum. Regnið bylur á vagninum og öskunni í kring. Kistan hamast á vagninum. Ég heyri einhvern hvísla dimmri og fráhrindandi röddu fyrir aftan mig:

Ég held ei út úr Huldudal,

himna fýsir lítt í sal.

Kraftljóð mun ég kyrja slík,

keyra munuð önnur lík,

-keyra heim önnur lík.

Í sömu mund hrynur dráttarklárinn niður og er örendur. Við þurfum að stökkva af vagninum til að lenda ekki undir honum og er það aðeins fyrir snarræði Vésteins að mér tekst það. Skömmu síðar styttir upp. Tennurnar glamra í munni mér en mér er ekki kalt. Ég lít á Véstein, hann er fölur sem nár. Hann gengur að kistunni og spennir upp lokið. Hún er tóm!

Við ákveðum að halda heim að Litlu-Heiði. Hvorugur okkar hefur sofið í sólarhring og aðeins lítið eitt borðað. Heimamenn eru sofandi þegar okkur ber að garði, en við fáum bæli. Mér gengur þó bölvanlega að sofna. Í mér er hrollur sem illa gengur að losna við. Röddin dimma sækir að mér. Var þetta Einar gengin aftur? Var þetta kannski ímyndun mín? Í þessum hugleiðingum festi ég loks blund.

Ég vakna í aftanskæru. Mér er færður málsverður og verð ég var við að Vésteinn er einnig kominn á lappir. Ég kalla til hans og hann sest hjá mér. Hann segir mér að hann hafi sent Karl eftir fóstra mínum, séra Gunnari. Honum þótti ekki á annað hættandi en að láta sækja prestinn. Séra Gunnar er kominn til ára sinna, hár hans farið að grána, ekki þykir hann jafn skjótur til svars og á árum áður. Hins vegar fer það orð af honum að vera kraftaskáld, þegar ég var yngri var mér oft og iðulega sögð sagan af því þegar hann kvað niður draug einn mikinn og ljótan í kirkju norður í landi. Hann mun hafa komið kvöld eitt og beðist gistingar en hvergi var rúm fyrir hann nema í kirkjunni. Heimamenn voru ekki á því að lofa honum næturstað í henni, því svo miklir reimleikar voru þar að enginn mátti inn stíga eftir sólsetur. Séra Gunnar sagðist þó ekki vera hræddur við drauga, enda gengi hann á Guðs vegum. Þegar hann var að sofna rís draugur upp úr gólfinu og var hann heldur ófrýnilegri en heimamenn höfðu sagt til um. Kveðast þeir á alla nóttina, gætir Gunnar þess að eiga síðustu vísuna og fékk afturgangan ekki tækifæri til að svara. Gunnar vissi sem var að ef hann hefði ekki átt síðasta orðið hefði hann orðið ær. Hvarf þá draugurinn og varð ekki vart við hann framar.

Hannes er hins vegar rúmfastur, neitar staðfastlega að fara á fætur og óttast bóndi að hann hafi tapað vitinu. Telur Vésteinn að ekki sé langt að bíða þar til Karl og prestur komi. Ég fer á fætur og klæði mig. Þegar ég geng út á hlað eru Karl og séra Gunnar að stíga af baki. Þeir eru báðir í fullum skrúða, við Vésteinn enn í þeim fötum sem við lögðum af stað í og broddmumpur í andliti. Séra Gunnar skipar að við skulum ferðbúast hið snarasta, sem við gerum. Heimamenn hafa farið fyrr í dag og sótt vagninn okkar, hesturinn var dysjaður skammt frá. Veður er með stilltara móti, gjóla og brok norðanmegin í dalnum.

Innan tíðar erum við ferðbúnir. Við litum við inni hjá Hannesi. Hann gleðst þegar hann sér prest og biður hann um að biðja með sér, sem hann gerir. Síðan höldum við af stað. Hvergi nemum við fuglasöng eða jarm kinda á leiðinni. Allt er hljótt.

Þegar við sjáum að leitinu stoppar séra Gunnar og fer með stutta bæn. Spennum við allir greipar. Er við komum niður ásinn sé ég hvar hrúturinn stendur í slóðanum. Prestur biður okkur hvergi að hika og fylgja sínu fordæmi. Ríður hann áfram og hvetur klárinn til að hraða för. Þegar séra Gunnar á aðeins örfáa metra eftir að hrútnum hverfur hann. Ég gapi í forundran, aldrei hef ég orðið vitni að slíku.

Við Vésteinn stigum niður af vagninum. Um leið heyri ég hvernig það er eins og kotið dragi inn andann. Áður en nokkur okkar fái eitthvað sagt drynur yfir okkur. Jörðin skelfur svo undir tekur í fjöllunum. Úr kotinu hljómar rödd, eins og þruma gangi um himinhvolfin:

Saur sinn étur,

syndir getur,

guma ergi gjörla metur,

Gunnar og hann Símon Pétur,

Gunnar og hann Símon Pétur.

Aukast nú firðhræringarnar til muna. Hestarnir fælast allir og stökkva á brott. Ég fæ ekki haldið jafnvægi og fell fram fyrir mig. Séra Gunnar virðist með öllu óhræddur. Hann hefur biblíu á loft, kveður hina heilögu þrenningu til liðs við sig og mælir:

Lít í kross minn, forni fjandi,

fnyk þinn slæma merki.

Þig ég særi og þagga, andi

frá þínu illa verki.

Skelfur jörð nú svo það tekur undir í fjöllunum. Stór björg falla niður hlíðarnar. Enn er kveðið innan úr kotinu:

Hvergi mun ég hverfa frá,

hauginn vel ég sjálfur mér.

Dvelja munu dála þá,

dauðir allir endið hér,

dauðir allir endið hér.

Sé ég hvar jökuláin tekur stefnu á okkur. Hún berst mórauð áfram niður sandana og inn að kotinu. Við lítum skelkaðir á séra Gunnar. Hann sýnir hvergi á sér nokkurt fararsnið. Hann hefur nú róðukross á loft. Hann leggur krossinn á dyrastafinn og kveður:

Hvar er ég kotið kanna,

kar finn af lömbum manna.

Far, höldi, til himnaranna,

þar hún býður þín Anna.

Banka hér á bússins dyr,

býð mér sjálfum inn fyrir.

Skipa ég þér: Slot nú styr,

slíks er hvergi fær meðbyr.

Í sömu mund skellur þruma yfir og eldingu slær niður í tind skammt frá. Jökuláin hverfur í sitt gamla far og loftið fyllist rósaangan. Jörðin er á nýjan leik kyrr og drunurnar hverfa. Við lítum hver á annan en séra Gunnar kippir sér ekkert upp við þetta og gengur inn fyrir. Við finnum Einar sem fyrr, hendur liggja meðfram síðum, annar fótur hans snýr upp í rót, hinn liggur ofan á fjalamót, nema í þetta skipti snúa fætur að höfðagafli. Við lyftum upp líkinu, um leið dettur þvældur snepill úr krepptum hnefa þess. Ég tek hann upp og sting í vasann án þess að skoða hann nokkuð nánar. Við berum líkið út og komum fyrir í kistunni. Séra Gunnar blessaði kistunna og leggur róðukrossinn á lokið.

Um leið byrjaði kistan að hamast á vagninum. Vésteinn stökk upp og settist ofan á hana, þannig að hún varð stilltari. Prestur bendir Karli á að fylgja sínu fordæmi og hefja þeir nú sálmasöng. Við það dregur úr hamagangi kistunnar. Ég hleyp eftir hestunum og smala þeim saman. Eftir skamma stund erum við lagðir af stað heim og að baki okkur rís röðull og baðar fjöllin bleikum bjarma. Á Litlu-Heiði er okkur tjáð að Hannes hafi tekið eigið líf þar um nóttina. Fóstri minn fær inni fyrir hann þar til hægt verði að sækja hann, þar sem óhugsandi er að flytja hann án líkkistu.

Þegar við komum heim tek ég snepilinn upp úr vasanum og skoða hann. Þetta er þvæld og gömul ljósmynd af konu og ungbarni. Ég kenni konuna. Ég lít aftan á myndina. Ég frýs, hjarta mitt hættir að slá og hárin á höfði mér rísa.

Aftan á myndinni stendur: Anna og Grímur.

Flokkur: Bækur | Miðvikudagur, 16. apríl 2008 | Facebook