Rósa

Hún situr úti á svölum. Eins og alltaf. Horfir niður á tígulsteinalagt stræti og út að hafi. Situr á svörtum stól og bíður. Dökkt hár hennar bærist í golunni og hún strýkur örsmáar svitaperlur af enni sínu. Hún bíður, hátt fyrir ofan strætið, þar sem sölumenn með bása og vagna troðfulla af appelsínum og ólífum keppast við að heilla til sín viðskiptavini.

Við strætið er kaffihús sem lætur ekki mikið yfir sér. Þar situr listmálari í rauðri skyrtu og horfir á konuna. Eins og hann hefur gert í allt sumar. Hann veit ekki hvað hún heitir og hún veit ekki af honum. Samt kemur hann á hverjum degi á litla kaffihúsið og situr úti undir sóltjaldinu og horfir á hana.

Listmálarinn er þekktur í þessari borg. Hann málar litríkar og bjartar myndir af konu og húsum, blómum og trjám. Allt sem fangar athygli hans. Hann málar samt ekki karlmenn.

Hann hneppir efstu tölunum á skyrtu sinni frá, tekur upp bláan vasaklút og þurrkar sér í framan. Hann gefur öðrum þjóni kaffihússins merki um að færa sér vatnsglas. Úti á strætinu reyna konur í innkaupaleiðöngrum að halda sig í skugga marglitra sölutjalda og kaupmenn breiða dagblöð yfir matvælin, svo þau skemmist ekki.

Uppi á svölunum stendur konan upp og gengur inn. Hún kemur aftur út eftir skamma stund með vatnskönnu og glas. Eftir að hún er sest og hefur fyllt glasið setur hún könnuna niður við stólinn. Hún teigar ekki vatnið, heldur fær sér litla sopa.

Málarinn rennir augum upp eftir hunangslituðum fótleggjum hennar, sem dáist hann að straumlínulögun þeirra. Rétt fyrir ofan hnén tekur hvítur sumarkjóll við, skreyttur gulum blómamyndum.

Loks kemur þjónninn með vatnsglasið. Hann setur það varlega niður, eins og hann vilji ekki styggja fræga listmálarann. Hann lítur af konunni á þjóninn, brosir kurteislega og þakkar fyrir sig. Síðan tekur hann af nefinu hornspangargleraugu og rennir fingrum í gegnum þykkt, krullað hár sitt. Þá nær hann í blýant sem han geymir í hægri brjóstvasa jakka síns og teygir sig í pappírsþurrku.

Dagurinn líður og goluna lægir. Þegar sólin sest stendur konan á svölunum á fætur, gengur inn og tekur svarta stólinn með sér. Hún lokar á eftir sér. Skömmu síðar rís málarinn einnig upp, finnur vöðlaðan peningaseðil í vasa sínum og hendir á borðið áður en hann gengur út af kaffihúsinu og út strætið.

Næsta dag kemur málarinn í grænum regnfrakka með strigapoka undir handleggnum aftur inn á litla kaffihúsið. Hann gengur inn og fær sér sæti við glugga er snýr út að strætinu og húsi konunnar. Inni á kaffihúsinu logar á kertum og loftið er mettað sígarettureyk. Fyrir utan málarann og þjónanna tvo sitja þrír eldri menn út í horni, spila og reykja. Þeir eru allir í hvítum skyrtum og svörtum buxum, eins og þeir séu á leið til messu.

Málarinn tekur upp litla stílabók og nokkur kol úr strigapokanum. Hann teiknar nokkrar myndir með þeim af húsi konunnar. Af og til kallar hann á þjónana og biður þá um að færa sér vatn eða eitthvað að borða. Þeir örfáu sem eru á ferli þennan dag og koma inn á kaffihúsið, hrissta af regnhlífum sínum og þurrka af fótunum, undrast að sjá þennan fræga listmálara inni á þessu litla kaffihúsi. Loks kemur að því að hann stendur upp, gengur frá stílabókinni aftur í pokann og klæðir sig í regnfrakkann.

Enn kemur hann næsta dag. Hann er léttklæddur, enda sólin hátt á himni og skín miskunnarlaust niður á strætið. Hann er með strigapokann og blístrar lagstúf er hann gengur inn á kaffihúsið. Í hægri hönd heldur hann á plómu, sem hann er búinn að taka nokkra bita af og safinn lekur yfir höndina. Þegar hann sest niður, nær hann í munnþurrku og reynir að þurrka klísturkenndan vökvann af.

Konan situr úti á svölum. Málarainn stendur um stund og virðir hana fyrir sér. Dökkt hár hennar er slegið og flæðir niður á axlir. Hún er berfætt og hallar sér fram á handrið svalanna. Horfir niður eftir strætinu og út að hafi. Hann kippist við er annar þjónanna kemur til hans. Hann er nokkuð mikill um sig en brosmildur. Hann stendur í svart-hvítum þjónabúningi við hlið málarans og lítur upp til konunnar. Hann andvarpar og hlær lágt.

- Ah, Rósa, segir hann, - yndi þessa fábrotna strætis en samt svo ósnertanleg, rétt eins og leiðarstjarna á næturhimni.

Málarinn snýr sér að honum. Brún augu þjónsins eru álíka brosmild og hann sjálfur. Hann snýr höfðinu aftur að konunni.

- Já, heitir hún Rósa, segirðu?

- Já, Rósa.

Hann biður feita þjóninn um hvítvín og súpu en snýr sér síðan að því að teikna. Þjónninn gengur inn í eldhús og sækir það sem málarinn fór fram á. Þegar hann snýr aftur að borði málarans hefur andlit Rósu birst í stílabókinni.

- Þú ert þarna ... frægi málarinn, er það ekki, spyr hann hikandi.

- Er ég frægur, svarar málarinn án þess að líta af myndinni.

- Já, ertu ekki Pedro Malva?

- Jú.

- Ég hélt það, segir þjónninn sigri hrósandi. – Hérna, ef þig vantar eitthvað meira, þá hóarðu bara í mig. Ég heiti Giorgio.

Síðan leggur hann súpudisk, glas og hvítvínsflösku á borðið. Málarinn brosir og þakkar Giorgio fyrir. Á meðan hann gæðir sér á súpunni fylgist hann með Rósu, þar sem hún situr og bíður.

Hún stendur upp og kallar niður á strætið, til einhvers dökkhærðs, ungs drengs. Drengurinn kinkar kolli og hleypur af stað. Nokkrum mínútum síðar, þegar málarinn er búinn með súpuna sína, kemur drengurinn aftur á harðaspretti með poka fullan af grænum eplum. Hann opnar rauðar útidyrnar og gengur inn. Rósa stígur inn af svölunum en kemur út skömmu síðar með epli. Málarinn hallar sér aftur í sætinu og starir á Rósu borða. Eplið er safaríkt, vökvinn lekur niður höku hennar. Hún skellir upp úr og skýst inn.

Á strætinu er töluvert af fólki. Þar kallast á sölumenn og í skugga tjaldanna standa konur í svörtum pilsum, með klúta um höfuð og spjalla saman. Málarinn tekur ekkert eftir þessu fólki.

Þegar kvölda tekur stendur Rósa upp, tekur svarta stólinn, gengur inn og lokar á eftir sér. Málarinn kallar þá á Giorgio. Feiti þjónninn kemur samstundis.

- Viltu vinsamlegast opna reikning fyrir mig. Ég geri ráð fyrir að koma nokkuð oft hingað það sem eftir lifir sumars.

- Jú, ekkert annað en sjálfsagt, hr. Malva, ekkert mál.

- Þakka þér kærlega fyrir, Giorgio.

Eftir stutta stund bætir hann við:

- Pedro, þú átt að kalla mig Pedro.

Síðan tekur málarinn stílabókina og kolin saman í pokann og heldur heim á leið. Eftir stendur feiti þjónninn, horfir á eftir málaranum og segir lágt við sjálfan sig:

- Ekkert mál, Pedro.

Á hverjum degi kemur málarinn á þetta litla kaffihús. Hann kemur ýmist með strigapokann undir höndinni eða án hans. Hann teiknar ýmsar útfærslur af konunni uppi á svölunum. Giorgio reynir að sjá til þess að hann fái nægan frið, en sá kvittur hefur borist út á strætið að frægi listmálarinn Pedro Malva eyði dögum sínum á litla kaffihúsinu. Gestum hefur fjölgað með degi hverjum.

Seint um sumarið kemur málarinn, enn sem fyrr, með strigapokann sinn. Í stað stílabókarinnar og kolanna, tekur hann upp nokkrar þykkar blaðaarkir og lítið vatnslitabox. Hann kallar á Giorgio og biður hann um að koma með tvö lítil glös og vatnskönnu.

Konan situr úti á svölum. Einstaka sinnum gjóir hún augum að litla kaffihúsinu. Skýjaslæður sigla hægt yfir himin en annars er þessi sumardagur öðrum líkur, bjartur og heitur. Sölutjöldin iða af lífi og kaupmennirnir kalla og hrópa, hver í kapp við annan, og vona að tilboð þeirra nái eyrum þeirra sem ganga um strætið.

Listmálarinn opnar vatnslitaboxið og tekur fram tvo pensla. Hann rennir vísifingri eftir hrjúfu yfirborði efstu arkarinnar. Giorgio kemur með vatn og tvö lítil glös og leggur hvoru tveggja á borðið. Málarinn þakkar þjóninum fyrir og hellir vatni í bæði glösin. Síðan setur hann pensil í sitt glasið hvorn. Giorgio stendur hins vegar tvístígandi enn hjá honum. Málarinn lítur upp til Giorgio.

- Ö, Pedro, þú fyrirgefur vonandi að ég skuli trufla þig, segir hann og teygir sig eftir sæti. - Þú skildir nefnilega eftir munnþurrku hér um daginn, munnþurrku sem þú hafðir teiknað andlit Rósu á. Og hérna er hún, segir hann og tekur þurrkuna upp úr vasa sínum. - Ég var að velta fyrir mér, hvort þér væri sama ef ég, hérna, hengdi þurrkuna upp, þarna fyrir aftan barinn?

Málarinn horfir um stund á Giorgio og brosir góðlátlega.

- Aldrei hefði mér dottið í hug að skissur á munnþurrkum væru mikil metnar, þetta er eitthvað sem ætti helst að fara í ruslið, en gjörðu svo vel, minn kæri Giorgio, mín væri ánægjan eftir alla þína góðu þjónustu.

- Þakka þér fyrir, Pedro, þakka þér fyrir, segir Giorgio, grípur í hönd málarans og hristir hana ákaft. Svo stendur hann upp og gengur frá stólnum.

- Viltu ekki að ég merki þurrkuna, segir listmálarinn og kímir.

Giorgio stansar, snýr sér við og skellir síðan upp úr.

- Það þætti mér vænt um, svarar hann en bætir síðan við: - Satt best að segja, og nú vona ég þú reiðist mér ekki, þá hafa svo margir séð myndina að ég held barasta að flestir viti hver teiknaði hana.

Málarinn hlær um stund og fullvissar Giorgio um það hafi verð í lagi. Hann setur samt merki sitt á munnþurrkuna og snýr sér aftur að vatnslitunum. Um hádegisbilið snýr Giorgio aftur til málarans. Hann leggur disk með saltfiski og kartöflum á borðið ásamt vínflösku. Þegar hann er að ganga aftur á brott, kallar listamaðurinn til hans.

- Giorgio, veistu hvernig augun í Rósu eru á litinn?

Þjónninn hnykklar brýnnar og klórar sér í kollinum. Hann sest niður og setur hönd undir höfuð.

- Heyrðu, það er nú saga að segja frá því.

- Nú, hvernig þá?

- Já, það er eiginlega efni í skáldsögu og það æði undarlega.

- Ef þú hefur smá tíma aflögu, þá þætti mér gaman að heyra hana, svona rétt á meðan ég borða, segir málarinn.

- Ekkert mál, en bíddu aðeins. Ég ætla að ná mér í glas.

Giorgio snýr aftur að vörmu spori með vínglas og hellir sér úr flöskunni á borðinu.

- Hérna um árið, þegar við áttum enn í stríði, kom hingað ungur hermaður. Hann var ekki eins og við hinir. Við vorum allir búnir að gera hosur okkar grænar fyrir Rósu. Hún vildi samt ekkert með okkur hafa, sagði alltaf að við værum henni sem bræður. Þessi ungi hermaður, hann var ekki eins og við. Hann hafði ljóst hár og blá augu. Rósa varð strax heilluð af honum. Mér skilst, að þau hafi fyrst mætt hvort öðru í garðinum, þar sem liljurnar vaxa. Eitthvað undarlegt gerðist, eitthvað dularfullt dró þau saman. Eins og hendi væri veifað, urðu þau ástfangin. Stríð eru hins vegar svo hræðileg, þau kalla til sín mennina og vilja síður skila þeim aftur. Því fór sem fór. Hann lofaði hann skyldi snúa aftur en er enn ókominn. Stríðinu lauk fyrir allmörgum árum, eins og þú veist. Þú spurðir um augnlit Rósu. Ég man þegar ég sá hana fyrst, ég hef bara verið polli þá. Augu hennar voru sægræn og seiðandi. Einhvern veginn finnst mér þó eins og hún hafi alltaf verið eins og hún er núna, ósnertanleg. Sagan segir hins vegar, að þegar ungi hermaðurinn kvaddi hana hafi annað auga hennar skipt litum og orðið brúnt.

Málarinn starir orðlaus á Giorgio. Fiskurinn á disknum er næstum ósnertur.

- Já, herra minn, þú segir nokkuð. Veit nokkur hvað varð um unga hermanninn?

- Nei, það veit enginn. Rósa bíður á hverjum degi uppi á svölum eftir hann snúi aftur. Bíður og horfir út á haf.

Listamaðurinn kinkar kolli og báðir líta þeir upp til Rósu.

- Já, undarlegt.

Hann hefst nú handa við að borða matinn en kemst fljótlega að raun um að hann er fyrir löngu orðinn kaldur. Hann ýtir frá sér disknum og fær sér sopa af víninu.

- Veit enginn neitt um þennan unga hermann? Hvaðan hann kom eða hver hann var?

- Ekki svo ég viti til. Hann talaði þó með hreim.

Giorgio stendur á fætur, tekur diskinn af borðinu og gengur með hann fram í eldhús.

Á hverjum degi ræða þessir tveir menn saman. Stundum fræðir Giorgio málarann um Rósu, karlana í horninu eða fólkið sem býr við strætið. Stundum talar listmálarinn af eldmóði um listina, stjórnmál eða heimspeki, jafnvel allt í einu. Alltaf situr Rósa úti á svölum og horfir til hafs.

Þegar laufblöð trjánna í garðinum roðna og gulna fækkar málarinn komum sínum á litla kaffihúsið. Í lok október segir hann við Giorgio.

- Kæri vinur, nú verð ég að kveðja. Brátt siglir veturinn yfir borgina og ég get ekki komið á hverjum degi með lest þegar hann herðir að. Ég, eins og aðrir, verð að eiga fyrir salti í grautinn og get ekki eytt dögunum á kaffihúsi. Ég ætla því að gera upp reikninginn.

- Nei, nei, Pedro. Ekki hafa áhyggjur af honum. Nærvera þín hefur verið okkur mikil blessun, viðskiptin hafa aukist svo um munar.

- Já, en ...

- Ekkert já, en! Mundu bara eftir okkur næsta sumar. Við verðum ennþá hér og bíðum eftir þér. Ég skal sjá til þess að borðið úti við gluggann verði alltaf til reiðu fyrir þig.

Síðan kveðjast listamálarinn og þjónninn.

Ekki líður á löngu þar til viðskipti litla kaffihússins falla aftur í sítt hefðbundnara far. Veturinn setur mark sitt á lífið við strætið. Rósa færir sig inn af svölunum en gömlu karlarnir halda uppteknum hætti og hittast á hverjum degi á kaffihúsinu, spila og reykja.

Skömmu fyrir jól opnast hurð litla kaffihússins upp á gátt. Kaldur norðangustur blæs inn snjóföl en í dyrunum stendur maður klæddur þykkum ullarfrakka með rauðan trefil og svarta húfu. Hann heldur á stórum, flötum böggli vöfðum inn í grænköflótt teppi, undir handleggnum. Hann horfir rannsakandi yfir sal litla kaffihússins og kallar:

- Giorgio!

Þjónninn er staddur í eldhúsinu en kemur fram undrandi á svip.

- Giorgio, kæri vinur.

Maðurinn tekur af sér húfuna og undan henni kemur krullaður kollur listamannsins í ljós.

- Pedro, herra Pedro Malva! Svei mér þá! Hvað í ósköpunum rekur þig hingað, spyr Giorgio hlæjandi.

- Ja, það er nú eiginlega efni í skáldsögu, svarar málarinn og glottir.

- Ef þú hefur tíma aflögu, skaltu endilega segja mér hana.

Mennirnir tveir setjast niður.

- Segðu mér, Pedro, hvað þú hefur verið að gera í vetur.

- Nú, mála, auðvitað. Annars var ég um tíma í höfuðborginni. Undarleg borg, Giorgio, undarleg borg, segir hann og um stund bregður skugga yfir andlit hans.

- Já, er það?

- Já, undarleg borg.

Síðan verður málarinn sposkur á svip.

- Ég kom með gjöf handa þér.

- Handa mér?

- Já, svarar listmálarinn og réttir Giorgio böggulinn. Hann fjarlægir teppið og í ljós kemur mynd af Rósu uppi á svölum. Hún stendur við handriðið og horfir dreymin á svip út að hafi. Þó er yfir augum hennar einhver skuggi, eins og óskilgreindur harmur.

- Ég er gjörsamlega orðlaus, segir Giorgio og þurrkar tár sem læðst hefur niður á kinn hans.

- Jú, hún er alveg ágæt. Betri en sú á munnþurrkunni, svarar listamaðurinn og skellir upp úr.

- Ég er svo aldeilis hlessa.

Mennirnir þegja og um stund er þögn á kaffihúsinu. Gömlu mennirnir í horninu hafa staðið á fætur til að skoða myndina, sem og annað starfsfólk kaffihússins.

- Hérna, þú veist kannski ekki, Pedro ... nei, hvernig gætir þú vitað það?

- Vitað hvað, spyr málarinn. Fyrir aftan þá hverfur hitt fólkið á brott.

- Rósa er dáin.

- Hvað segirðu? Hvað kom fyrir?

- Hún fannst hjá liljunum í Garðinum seint í haust. Stungin í hjartað.

- Ég trúi þessu ekki. Var hún myrt, spyr listamaðurinn gráti nær.

- Það lítur út fyrir það.

- Hafa þeir ekki fundið morðingjann?

- Nei.

- Undarlegast voru þau augu hennar.

- Hvernig þá?

- Þau voru kolsvört, eins og augu hrafna.

Ósjálfrátt leita augu þeirra beggja að myndinni af Rósu, þar sem hún stendur uppi á svölum og horfir út að hafi, yfir augum hennar einhver skuggi, eins og óskilgreindur harmur.