Hundarnir á heiðinni

Ég kveð pabba og sest upp í jeppann. pabbi stendur á verönd sumarhússins og fylgist með mér aka út heimreiðina. Ég lít til hans og veifa. Sólin er að setjast og brátt tekur haustmyrkrið við, tekur litla hvíta húsið í faðm sinn. Pabbi á eflaust eftir að kveikja á standlampanum inni í stofu og setjast í þvælda setustólinn með einhverja bók. Hann kann að meta kyrrðina, myrkrið og fuglasönginn hérna í Langadal. Þar sem áin liðast letilega niður að Djúpi, ofan af Þorskafjarðarheiði. Einhvern tíma var blómleg byggð í dalnum, en nú er bara búið á einum bæ og mig grunar að það líði ekki á löngu þar til ábúendur þar hverfa á brott. Þjóðleið lá í gegnum dalinn og upp á heiði, en hefur verið lögð af fyrir talsvert löngu. Nú aka einkum malarslóðann laxveiðimenn sem borga fúlgur fjár fyrir að komast í snertingu við náttúruna, hver með sínum hætti.
Ég ek frekar varlega þar til ég er kominn inn á þjóðveginn. Í birtunni frá ljósunum á jeppanum sé ég að þoka er að koma utan af hafi. Ég vona ég nái upp á heiði áður en hún nær þangað, það er ekki gaman að aka Þorskafjarðarheiði í kolniðamyrkri og þoku. Ósjálfrátt kveiki ég á geislaspilaranum og syng með. Það er einhver þreyta í mér, kannski engin furða, það er nú síst hægt að segja að veiðiferðir með pabba séu hugsaðar sem afslöppun. Oftar en ekki er skriðið inn í kojur um og eftir klukkan þrjú eftir miðnætti og síðan er karlinn kominn á fætur, með tilheyrandi gauragangi, um sexleytið. Hann er vanur að elda morgunmat snemma og hann hentar engum heiglum sá morgunverður, egg, beikon, pylsur og bakaðar baunir. Reyndar er þetta ágætur morgunverður í veiðiferðum, enda saðsamt með eindæmum. Síðan er ekki borðaður hádegisverður fyrr en upp úr hádegi, en þá fyrst er mann farið að svengja á nýjan leik.
Þetta var líka hin ágætasta ferð. Við fengum reyndar ekki marga fiska, en þó einn fisk hvor. Hann á eflaust eftir að fá fleiri, ég gat bara ekki verið lengur. Vinnan kallar. Ég þarf því að aka sem leið liggur til Reykjavíkur í kolniðamyrkri og einn í bílnum. Ekki það skemmtilegasta sem maður gerir, en það verður víst bara að hafa það. Bíllinn er nokkuð fljótur að ná upp góðum hraða og það tekur ekki langan tíma að keyra inn á Steingrímsfjarðarheiði. Ég raula með tónlistinni í bílnum og treð í mig sælgæti til að halda mér nægilega vakandi. Gemsinn minn lætur heyra í sér og ég sé á skjánum að ég er dottinn úr símasambandi. Nú ætti ekki að líða á löngu þar til ég sé gatnamótin inn á Þorskafjarðarheiði nálgast.
Í huga mér sé ég fyrir mér þegar við komum. Þá var bjart yfir að líta og þrátt fyrir að komið væri fram á haust var gróðurinn ennþá grænn og ekki búinn að taka upp haustlitina nema að litlu leyti og þá helst upp á heiðum. Áin var reyndar svolítið gruggug og mikið í henni, enda búið að rigna svolítið undanfarið eftir langvinna þurrka sumarsins. Ég hafði einmitt orð á því, það væri snöggtum skárra að hafa aðeins of mikið í henni heldur en hitt, að vatnið liði vart á milli hylja.
Þarna sé ég gatnamótin. Það er þoka hérna uppi, ég hægi ferðina og beygi síðan inn á Þorskafjarðarheiði. Vegarslóðinn er ekki malbikaður eins og Steingrímsfjarðarheiði, heldur minnir meira á gömlu malarvegina, þvottabretti öðru hvoru og ég dæsi, vitandi að ég þarf að þvo bílinn þegar ég kem í bæinn. Í holóttum veginum eru brúnir pollar, sem birtast í þokunni eins og flöktandi augu. Þokan er afar þykk hérna og ég læt bílinn rétt renna áfram. Það er ekkert sniðugt að vera flýta sér um of, enda veit maður aldrei hvort þessar holur séu djúpar eða ekki. Jeppinn getur farið illa út úr því að lenda í djúpri holu á góðum hraða, fjöðrunin farið eða dekk sprungið. Ég er einn og það er ekkert grín að skipta um dekk á þessum bíl.
Úti í myrkrinu veit ég af bláhvítum tjörnum og vötnum, eftirstöðvar frá síðasta vetri. Að öðru leyti er heiðin lík svo mörgum öðrum íslenskum heiðum. Lyngvaxið að mestu, einstaka klappir og steinar sem standa upp úr. Ekkert af þessu sé ég þó núna. Aðeins endalaust myrkur. Framljósin megna vart að lýsa nema örfáa metra fram fyrir bílinn. Þokan myndar nokkurs kona hjúp um bílinn, draugslegan hjúp sem minnir mig einna helst á hvít líkklæði eins og þau sem maður sér oft afturgöngur í bíómyndum klæðast. Ég kveiki ljósin inni í bílnum og hækka örlítið í tónlistinni. Ég feta hægt slóðann yfir heiðina. Það er erfitt að sjá nokkurn skapaðan hlut. Auðvitað er þetta hálfheimskulegt að fara upp á heiðina í svarta myrkri og niðadimmri þoku. Ég minni sjálfan mig á að gera þetta ekki aftur. Frekar að leggja bara af stað snemma um morgun og mæta örlítið seinna í vinnuna. Snöggtum skárra en þetta.
Skyndilega sé ég hvar maður birtist á veginum. Hann er klæddur í rauðan stakk og svarta buxur, í gönguskóm og með þvældan, upplitaðan bakpoka. Ullarhúfan á höfði hans er afskaplega klassísk, ekta íslenskt lopapeysumynstur. Hann lítur við þegar ljósgeislinn lendir á honum og réttir út höndina. Bendir mér á að stöðva bílinn, sem ég geri. Ég lækka í geislaspilaranum og rúlla niður rúðunni farþegamegin. Maðurinn er í eldri kantinum, á að giska milli fimmtugs og sextugs. Skeggið í andliti hans orðið grátt og mér sýnist nokkrar gráar hárlufsur hanga undan húfunni.
„Góða kvöldið,” segi ég og halla mér yfir farþegasætið þannig ég sjái betur framan í hann. Hann virðist nokkuð fölleitur í birtunni innan úr bílnum. Fínn úðinn sem fylgt hefur þokunni hefur myndað örsmáar perlur í skeggi hans og augabrúnum.
„Komdu sæll. Ertu ekki á leiðinni yfir í Dalina? Mætti ég sitja í hjá þér,” spyr hann og lítur inn um opinn gluggann. Ég jánka og hann tekur af sér bakpokann um leið og hann sest inn. Ég er eiginlega dauðfeginn því að þurfa ekki lengur að aka einn um heiðina. Manninum fylgir lykt af blautum útivistarfatnaði, sem mér sýnist vera kominn til ára sinna. „Ég heiti Hannes,” bætir hann síðan við og þakkar mér fyrir að bjóða sér far. Ég svara því til að það hafi ekki verið annað en sjálfsagt enda hálfnöturlegt veðrið og að þurfa að fara einn um heiðina á þessum tíma sólarhrings, síðan kynni ég mig. Hann kinkar kolli. Ég skrúfa upp rúðuna og set síðan bílinn í gír.
Þá er eins og jeppinn gefi upp öndina. Það drepst á vélinni og þegar ég reyni að ræsa bílinn á nýjan leik er eins og hann sé rafmagnslaus. Sama hversu ég reyni, þá gerist ekki neitt. Ég lít á Hannes sem yppir öxlum.
„Ætli kertin séu ekki blaut,” segi ég í hálfum hljóðum og teygi mig í sveifina sem losar vélarhlífina. Síðan stekk ég út úr jeppanum og opna húddið. Ég reyni að rýna ofan í vélina en þar sem það er frekar dimmt, þá er erfitt að sjá hvort nokkuð geti verið að. Hins vegar á ég vasaljós í skottinu og ég sæki það.
Þegar ég kem aftur fram fyrir bílinn sé ég að Hannes er horfinn úr farþegasætinu. Ég kíki fram fyrir bílinn en sé hann hvergi. Ég lít ráðvilltur í kringum mig, en þokan er þykk. Samt varð ég ekki var við hann færi úr bílnum. Hann hefur kannski þurft að pissa eða eitthvað þannig.
„Hannes,” kalla ég en fæ ekkert svar. Aðeins hnausþykk þokan og þetta kæfandi myrkur. Ég kalla aftur nafn hans en allt fer á sömu leið. Ég velti fyrir mér hvað ætli hafi orðið um gamla manninn. Ég opna afturdyrnar og næ í úlpuna mína, eftir ég er búinn að reyna árangurslaust að starta bílnum á ný. Hann virðist vera steindauður. Ég rölti spölkorn eftir veginum og kalla öðru hvoru Hannes. Það er sem jörðin hafi gleypt hann.
Skyndilega heyri ég hund gelta einhvers staðar í fjarska. Hljóðið er þungt og draumkennt í senn. Ég sný mér í hringi og reyni að átta mig á úr hvaða átt það kom. Þá heyri ég það aftur og aðeins nær í þetta skipti. Mér er reyndar ekkert sérstaklega vel við hunda. Ef satt best skal segja hefur mér alltaf staðið stuggur af þeim. Þegar ég var yngri þá horfði ég upp á nokkra hunda rífa lítið lamb í sundur. Brjálæðið sem skein úr augum þeirra, hvítar, hvassar tennurnar og krafturinn. Lambið átti sér aldrei viðreisnar von eftir þeir náðu því. Ég man ég stóð og horfði á þetta án þess að koma upp nokkru hljóði, gat hvorki hreyft legg né lið. Blóðið litaði grænt grasið og ljós feldur hundanna tók á sig dökkbrúna litaskelli, sérstaklega í kringum skoltinn. Ég man, að Kristinn bóndi, en ég dvaldi hjá honum nokkur sumur, átti hrikalega erfitt með að fyrirgefa mér að gera ekki neitt. Þegar hann kom þá tók hann hundana aftur fyrir hlöðu og skaut þá með kindabyssunni. Honum þótti sárt að horfa á eftir lambinu en sýnu verr þótti honum að þurfa að skjóta Kol, sem þótti með betri smalahundum þar um sveitir. Margar nætur þar á eftir átti ég erfitt með að sofa. Annars vegar heyrði ég í höfði mér smellina þegar hundarnir rifu lambið í sundur og hins vegar ámátleg ýlfur þeirra, þar sem þeir voru bundnir fyrir aftan hlöðuna og biðu þess að röðin kæmi að þeim, eins og franskir aðalsmenn biðu þess að leggja höfuð sín í stokkinn í frönsku byltingunni.
 Mér finnst eins og geltið komi beint að framan, ofar á veginum. Hundurinn hlýtur að standa þar. Ég sný mér við og ætla að ganga aftur að bílnum. Þá heyri ég annað hundsgelt koma þaðan. Mér er hætt að standa á sama. Það er ekkert grín að mæta óðum hundum hérna í þokunni. Þeir hafa það fram yfir mig, að þeir þurfa ekki jafn mikið á sjóninni að halda og ég. Hundarnir geta nýtt þefskynið, en það er gott sem ekkert hjá mér. Ég fikra mig hægt af veginum. Ég hlýt að geta gengið hring út fyrir hundinn sem er á milli mín og jeppans, verð þó að gæta að því að missa ekki tilfinninguna fyrir því hvar vegurinn er. Ég vil alls ekki týnast hérna, ekki á miðri nóttu í þoku sem þessari upp á miðri heiði. Því fikra ég mig rólega áfram. Læðist framhjá hverjum steininum á fætur öðrum. Hundarnir færast nær. Ég heyri hvernig klær þeirra skella á steinunum, hvernig þeir róta upp mölinni á veginum og þungan andardrátt þeirra. Það er eins og óttinn taki völdin af mér, því ég hleyp af stað án þess að sjá nokkurn skapaðan hlut fram fyrir mig, aðeins örfá fet. Hundarnir gelta og urra um leið og þeir taka á stökkið á eftir mér.
„Hannes, hvar ertu,” kalla ég í veikri von um hann muni svara. Einu svörin sem ég fæ er gelt hundanna að baki mér. Ég hrasa á milli grjóta og þúfna og bið til Guðs um ég fljúgi ekki á hausinn, rotast, lamast eða þaðan af verra. Hvernig má þetta vera? Hvernig kom ég mér í þessa aðstöðu, einn upp á heiði í svartanæturmyrkri og þoku með brjálaða hunda á hælunum? Ég lít aftur fyrir mig og reyni að koma auga á hvort hundarnir séu að ná mér. Út undan mér sýnist mér ég sjá öðrum þeirra bregða fyrir. Ég reyni að fara enn hraðar yfir. Af útlínum hundsins að dæma þá er þetta stórt ferlíki. Myndinni af litla lambinu skýtur upp í koll mér. Hvernig froðufellandi hundarnir tættu það í sundur. Hvernig fíngerðir limirnir voru rifnir af búknum.
Skyndilega finn ég að það undir fótum mér tekur landið að hækka. Ég hrasa um nokkur grjót og er heppinn að reka ekki höfuðið í er ég fell fram fyrir mig. Hundarnir gelta og urra að baki mér en ég er fljótur að standa á fætur. Ég heyri klærnar skella á steinunum fyrir aftan mig. Í fljótheitum gríp ég stein og snýst til varnar. Sama hversu ég reyni að rýna út í myrkrið þá kem ég hvergi auga á hundana. Samt heyri ég þungan andardrátt þeirra og hvernig þeir urra að mér öðru hvoru. Þeir hafa ábyggilega orðið varir við ég tæki upp steininn. Ég hef hann á loft. Um leið sé ég að þetta er ekki steinn. Þó svo hluturinn sé kúptur eins og steinn, brúnn og mosagróður farinn að festa rætur sínar þar, þá gefa tómar augntóttirnar og brotnar tennurnar annað til kynna. Ég stari stjarfur um stund á hauskúpuna í höndum mínum.
Það er eins og allt standi kyrrt um stund. Járnsmiður skríður út um aðra augntóttina, eins og lítill blóðblettur, og finnur sér leið á milli fingra minna. Síðan upp á handarbak mitt. Þá er eins og ég komi aftur til sjálfs mín. Ég sleppi kúpunni og slæ skordýrið af höndinni. Hauskúpan skellur á einu grjótanna fyrir neðan mig og brotnar. Ég lít niður og sé þá frekar gamlan og upplitaðan bakpoka liggja örskammt frá mér á milli tveggja steina. Það er eins og það hægist á hugsun minni. Upp í hugann kemur mynd af Hannesi þar sem hann stóð á veginum, með lopahúfuna á kollinum og pokann á bakinu. Þvældur og upplitaður bakpoki. Ósjálfrátt leita augu mín að brotinni hauskúpunni. Hún snýr að mér, önnur augntóttin brotin en hin heil, nokkrar tennur hafa losnað. Ég reyni að segja eitthvað en það sleppur ekkert hljóð úr hálsinum á mér. Úti í myrkrinu heyri ég hund gelta skammt frá mér.
Þá tek ég til fótana og hleyp eins hratt og mér er unnt í burtu. Ég geri mér ekki grein fyrir því hvert ég er að fara, ég verð bara að komast í burtu. Aftur inn í bíl. Án þess að skeyta nokkuð um steina eða þúfur veð ég áfram í myrkrinu. Að baki mér heyri ég hundana gelta og urra. Ég lít aftur fyrir mig og reyni að koma auga á þá í myrkrinu. Þeir hljóta að vera svartir, því ég sé aðeins óljósar útlínur þeirra skammt frá mér. Ef þeir ná mér, þá er úti um mig. Þeir hljóta að stökkva á mig, rífa mig í sundur,  örlög mín verða svipuð þeim hjá litla lambinu. Ég herði enn á mér og reyni að komast eins hratt yfir og mér er unnt, ég reyni líka að fylgjast með þeim fyrir aftan mig.
Skyndilega skell ég á einhverju. Ég finn hvernig höfuðið á mér lendir með þungum dynki á hörðu yfirborði. Um stund er eins og sársaukinn framkalli hvítt bjart ljós fyrir augum mér en síðan verður allt svart. Síðasta sem ég heyri er hundsgelt rétt fyrir aftan mig.
Þegar ég ranka við mér stendur einhver yfir mér. Hann er klæddur í köflótta vinnuskyrtu og með snjáða derhúfu á hausnum.
„Heyrðu, er ekki allt í lagi með þig,” spyr hann. Ég lít í kringum mig. Það er tekið að birta af degi. Ég ligg fyrir framan jeppann minn. Skammt frá er hvítur trukkur með aftanívagni. Er ég reisi mig við er sem allt fari á fleygiferð í kollinum á mér. Þá er eins og atburðir næturinnar lifni við í huga mér. Ég lít á manninn.
„Liggðu bara kyrr, vinur minn. Þú hefur fengið svakalegt högg á höfuðið,” segir hann og bendir mér á að liggja áfram. Eftir skamma stund hef ég jafnað mig og hann aðstoðar mig við að standa upp. Þá tek ég eftir beyglunni í frambretti jeppans. Ósjálfrátt rétti ég upp höndina að höfðinu og finn þar nokkuð stóra kúlu.
„Hvað kom eiginlega fyrir þig?”
Áður en ég veit af hef ég sagt manninum á hvíta trukknum frá öllu því sem henti mig síðustu nótt. Hann hlustar og kinkar kolli öðru hvoru. Þegar ég hef lokið frásögn minni er hann hugsi um stund. Síðan segir hann:
„Já, það er ekki fyrir hvern sem er að fara yfir Þorskafjarðarheiði í þoku sem var í nótt. Ég beið hana af mér í Bjarkalundi, enda eru þær ófáar sögurnar sem hafa verið sagðar um þessa leið. Ef ég man rétt þá týndist maður á heiðinni fyrir mörgum árum í svarta þoku og fannst aldrei. Hann var með tvo hunda með sér sem skiluðu sér hins vegar niður af heiðinni en voru báðir tveir svo ærðir að það þurfti að aflífa þá. Manstu hvar þú fannst beinin?”
Ég lít í kringum mig, yfir heiðarflæmið þar sem má sjá bláhvít vötn og tjarnir innan um mosavaxin grjót. Alls staðar sami lynggróðurinn, örlítið farinn að taka á sig haustbúninginn. Ég hristi höfuðið.
„Það nær þá víst ekki lengra,” segir hann, slær létt á bakið á mér. Eftir við höfum gengið úr skugga um að jeppinn fari í gang og sé í lagi segir hann: „Heldurðu þú bjargir þér ekki niður af heiðinni?”
Ég kinka kolli og þakka honum fyrir. Hann brosir til mín og sest síðan upp í vöruflutningabílinn. Ég sest inn í jeppann. Um leið skríður trukkurinn framhjá og vörubílstjórinn veifar til mín. Ég set jeppann í gír og læt hann renna af stað. Þá finnst mér eins og ég heyri hund gelta í fjarska. Ég stíg aðeins fastar á bensíngjöfina og flýti mér niður af þessar guðsvoluðu heiði.